I.MỤC TIÊU
1. Mục tiêu của giáo dục môi trường là gì?
+ Bảo vệ môi trường chính là bảo vệ sự sống trên Trái đất...Vì hiện nay ở Việt Nam và trên thế giới môi trường đang bị ô nhiễm nghiêm trọng, gây ảnh hưởng lớn tới chất lượng cuộc sống của con người và sinh vật.
+ Trang bị cho người học các kiến thức về môi trường, nhằm giúp họ có được sự hiểu biết về môi trường, có kĩ năng sống và làm việc trong một môi trường trong lành, bền vững.
+ Giúp người học có thái độ, cách ứng xử đúng đắn truớc các vần đề về môi trường và luôn thân thiện với môi trường. Biết sử dụng một cách hợp lý các nguồn tài nguyên thiên nhiên nơi họ đang sinh sống, học tập và làm việc...
2. Mục tiêu giáo dục môi trường ở bậc tiểu học:
Bậc Tiểu học là bậc học nền tảng rất quan trọng, dễ tiếp thu những giá trị mới về kiến thức và kỹ năng... nên việc đưa giáo dục bảo vệ môi trường vào bậc học này sẽ giúp cho các em sớm có ý thức trong việc bảo vệ môi trường sống. Nếu được giáo dục tốt các em sẽ là lực lượng nòng cốt trong việc cải tạo, bảo vệ môi trường tại địa phương và đặc biệt hơn các em sẽ trở thành những tuyên truyền viên tích cực trong cộng đồng...
Vì vậy, mục tiêu giáo dục môi trường ở bậc Tiểu học cần đạt là:
+ Về kiến thức:
Giúp cho học sinh ban đầu biết được:
- Các thành phần của môi trường và tác động qua lại giữa chúng
- Mối quan hệ giữa con người với môi trường...
- Biết được thế nào là ô nhiễm môi trường và các biện pháp bảo vệ môi trường xung quanh...
+ Về Kĩ năng:
- Biết giữ gìn vệ sinh mọi nơi, mọi lúc...
- Biết làm đẹp môi trường xung quanh...
- Biết trồng và chăm sóc cây xanh...
+ Thái độ:
- Có tình thương yêu, tôn trọng mọi người...
- Có ý thức sống thân thiện với thiên nhiên.
II. NỘI DUNG:
1. Tích hợp GDMT trong môn TNXH lớp 1, 2, 3
a. Khái niệm:
Tích hợp là sự kết hợp chặc chẽ, có cân nhắc, lựa chọn về mặt nội dung, phương pháp, phương tiện, hình thức tổ chức dạy học nhằm thực hiện nhiệm vụ dạy học đạt kết quả tốt nhất. Việc tích hợp có thể thực hiện trong cùng môn học, hoặc giữa các môn học với nhau; với điều kiện các kiến thức đó phải có liên quan với nhau, hoặc có những điểm tương đồng…
Như vậy sự tích hợp kiến thức GDMT vào môn TN - XH là sự cân nhắc, lựa chọn, kết hợp chặc chẽ một cách có hệ thống các kiến thức GDMT và kiến thức môn TN - XH thành một nội dung thống nhất, gắn bó với nhau, dựa trên cơ sở các mối liên hệ được đề cập trong bài học...
b. Vì sao phải quán triệt quan điểm tích hợp:
Ngày nay, vấn đề tích hợp đã trở nên cấp thiết. Thực tiễn cho thấy, nhiều nước trên thế giới đã xây dựng chương trình một số môn học ở bậc tiểu học theo hướng tích hợp. Vì môn học ở cấp I không tương ứng hoàn toàn với từng lĩnh vực văn hoá, khoa học riêng biệt, mà được xây dựng dưới dạng tích hợp những tri thức thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau. Mặt khác, khi xây dựng nội dung chương trình, cần phải chú đến mối liên hệ giữa các môn học....
c. Ý nghĩa của việc tích hợp trong dạy học:
+ Loại bỏ những trùng lặp về kiến thức trong từng bài học, môn học, cũng như các môn học có mối quan hệ gần gũi.
+ Nhờ tích hợp mà chúng ta có điều kiện giảm bớt số lượng môn học bắt buộc, giảm bớt số lượng tiết học, nhằm dành thời gian cho các hoạt động học tập, giáo dục khác; tăng khả năng thực hành, rèn luyện các kỹ năng cần thiết…
+ Nhờ tích hợp chúng ta có thêm nhiều thuận lợi để tiến hành giáo dục học sinh về các mặt: đạo đức, lao động, thẩm mỹ, thể chất…
+ Nhờ tích hợp mà cùng một sự kiện, một vấn đề, một nội dung…học sinh có thể tiếp thu một cách trọn vẹn, đầy đủ hơn, cũng như thấy được các mối liên hệ có tính bản chất hơn…
d. Nội dung kiến thức trong môn Tự nhiên – Xã hội lớp 1, 2, 3:
Chương trình môn Tự nhiên và xã hội lớp 1, 2, 3 được cấu trúc thành 3 chủ đề:
+ Chủ đề "Con người và sức khỏe": Giúp học sinh nhận biết được các bộ phận bên ngoài của cơ thể, vai trò của các giác quan, các hệ cơ quan trong cơ thể và những ảnh hưởng của môi trường tới sức khỏe con người...
+ Chủ đề "Xã hội": Giúp học sinh nhận biết được các thành viên cũng như các hoạt động trong gia đình, trường học, quê hương và các mối quan hệ với cuộc sống xung quanh...
+ Chủ đề "Tự nhiên": Giúp cho học sinh biết được đặc điểm, lợi ích các loài thực vật, động vật gần gũi cũng như các điều kiện sống và mối quan hệ của chúng...
đ. Nội dung GDMT cần tích hợp trong môn TN – XH lớp 1, 2, 3:
Mỗi chủ đề nói trên đều có thể tích hợp nội dung giáo dục môi trường một cách thuận lợi.
+ Chủ đề "Con người và sức khỏe": Dựa vào kiến thức trong chủ đề, giáo viên hình thành cho học sinh có ý thức và thói quen giữ gìn vệ sinh môi trường xung quanh...
+ Chủ đề "Xã hội": Dựa vào kiến thức trong chủ đề, giáo viên hình thành cho học sinh thái độ tôn trọng, lòng thương yêu và có trách nhiệm giữ gìn môi trường sạch đẹp trong cộng đồng...
+ Chủ đề "Tự nhiên": Dựa vào kiến thức trong chủ đề, giáo viên hình thành cho học sinh ý thức thân thiện với môi trường và biết cách bảo vệ chúng...
2. Phương pháp xác định kiến thức GDMT để tích hợp vào nội dung bài học:
a. Các bước tiến hành:
+ Nghiên cứu SGK và phân loại các bài học để xác định các loại bài đã có nội dung hoặc có khả năng đưa nội dung GDMT vào bài. Kiến thức GDMT trong các bài học có thể phân biệt các loại bài khác nhau như:
- Toàn bài có nội dung GDMT.
- Trong bài có một mục, một đoạn hoặc một vài câu, một vài ý có nội dung GDMT.
- Kiến thức trong bài có một hoặc nhiều chỗ có khả năng liên hệ, bổ sung thêm kiến thức GDMT.
- Nội dung bài không có kiến thức và cũng không có khả năng liên hệ, bổ sung kiến thức GDMT.
+ Xác định kiến thức GDMT đã được lồng ghép vào các bài (nếu có).
+ Xác định các bài có khả năng đưa kiến thức GDMT vào bài bằng hình thức liên hệ và dự kiến các kiến thức có thể đưa vào từng bài.
b. Lựa chọn các kiến thức GDMT:
Việc lựa chọn các kiến thức GDMT để tích hợp vào bài học trong quá trình giảng dạy là rất cần thiết, vì sẽ giúp cho GV có sự tính toán để sắp xếp cho mình một hệ thống các kiến thức GDMT, phân bố theo từng chương trình, từng bài học. Để lựa chọn các kiến thức đó, GV cần lấy các kiến thức GDMT đã được dự kiến để xem xét, đối chiếu phù hợp cho từng nội dung bài giảng. Có vậy tiết học mới đạt được hiệu quả cao…
c. Các bài được lựa chọn để tích hợp GDMT:
Qua nghiên cứu nội dung SGK môn TN – XH lớp 1, 2, 3, tôi thấy rằng nhiều nội dung bài học có khả năng tích hợp giáo dục môi trường cho học sinh rất lớn.
Ở đây, tôi chỉ chọn một số bài tiêu biểu cho mỗi lớp (mỗi lớp chọn 02 bài):
+ Lớp 1:
- Bài 09: Hoạt động và nghỉ ngơi
- Bài 13: Công việc ở nhà
+ Lớp 2:
- Bài 06: Tiêu hóa thức ăn
- Bài 29: Một số loài vật sống dưới nước
+ Lớp 3:
- Bài 25: Một số hoạt động ở trường
- Bài 30: Hoạt động nông nghiệp
Trên đây chỉ là một số bài tiêu biểu cho việc tích hợp GDMT ở môn TN – XH lớp 1,2,3. Ngoài ra, còn có rất nhiều bài có khả năng tích hợp GDMT khác nhau. Do đó, khi lập kế hoạch dạy học cho từng bài ở mỗi lớp, GV cần có sự nghiên cứu chuẩn bị cho từng nội dung bài giảng phù hợp, để rút ra các kiến thức cần GDMT cho học sinh. Cần lưu ý, GV không nên quá đi sâu vào vấn đề tích hợp làm ảnh hưởng đến thời gian tiết dạy và nội dung bài học…
Kết luận:
Chúng ta cần có cái nhìn rộng hơn về quan điểm tích hợp. Tích hợp không chỉ là để tinh giản, thu gọn, mà trong chừng mực nào đấy chúng ta có điều kiện bổ sung thêm kiến thức cho người học, đồng thời còn làm cho nội dung bài giảng thêm phong phú, tiết học trở nên hấp dẫn hơn…mà vẫn không làm ảnh hưởng đến nội dung bài học.
Môn Tự nhiên - Xã hội ở lớp 1, 2, 3 là môn học có nhiều thuận lợi để tích hợp nội dung GDMT cho học sinh. Việc giáo dục cho học sinh có ý thức bảo vệ môi trường không phải ngày một, ngày hai...mà phải được giáo dục thường xuyên từ năm này qua năm khác, từ cấp học này lên cấp học khác, thậm chí là giáo dục suốt đời...
Vì vậy, đòi hỏi GV phải nghiên cứu thực hiện ở nhiều mức độ khác nhau và có thể tiến hành bằng nhiều hình thức, phương pháp khác nhau... mới mong đạt được kết quả tốt trong việc tích hợp GDMT cho học sinh...